Το Ιερό και το Βέβηλο

09/01/12 by Γιώργος Ιωαννίδης

O Mircea Eliade (1907-1986), είναι αναμφισβήτητα ένας από τους σπουδαιότερους θρησκειολόγους στην ιστορία που μπόρεσε να εξερευνήσει τόσο ικανά το άβατο πεδίο της θρησκευτικής συμπεριφοράς και λατρείας και να μεταφέρει τα συμπεράσματα του με τρόπο απλό αλλά και ουσιώδη. Αντίστοιχης λοιπόν σπουδαιότητας είναι και το παρών έργο του Το Ιερό και το Βέβηλο που αποτελεί μια επιτομή στο θέμα της ιερής αντίληψης που ο άνθρωπος έχει για το σύμπαν, κομμάτι του οποίου είναι και ο ίδιος.
Το Ιερό κατά τον Eliade είναι το αντίθετο του Κοσμικού που όμως έχει ως κύριο χαρακτηριστικό του την εκδήλωση, την ιεροφάνεια. Ο χαρακτήρας του Ιερού λοιπόν μπορεί να χαρακτηρίσει πολλές πτυχές του σύμπαντος όπως είναι ο χώρος, ο χρόνος, η φύση και αυτός ακόμη, ο άνθρωπος. Έτσι διακρίνεται πως υπάρχουν τόποι που ένα σημάδι (θεοφάνεια) ή μια τελετή (καθαγιασμός) τα ξεχωρίζει από τον υπόλοιπό χώρο μετατρέποντας τα σε κοσμικά κέντρα σταθερότητας και σύνδεσης μεταξύ του ανθρώπινου επίγειου κόσμου με αυτό των θεών. Αντίστοιχα συμβαίνει και με τους τόπους που ο ίδιος ο άνθρωπος οριοθετεί ως Ιερούς. Ναοί και πολιτείες οικοδομούνται ακολουθώντας ένα πρότυπο όπου ξεκινά από την θεϊκή κοσμογονία. Όπως οι θεοί για να πλάσουν θυσίασαν κάτι, έτσι και ο άνθρωπος επαναλαμβάνει την ίδια συμβολική πράξη για να πραγματοποιήσει μια πιστή αντιγραφή αυτού που υπάρχει στον κόσμο. Τα μοντέλα της ανθρώπινης αρχιτεκτονικής βρίσκονται στους ουρανούς, και ακολουθώντας κανείς την ουράνια γεωμετρία, συμμετέχει στην ιερότητα του κόσμου των θεών.
Η επιθυμία συνεπώς του θρησκευόμενου ανθρώπου να ζήσει σε ένα άγιο κόσμο, τον κάνει να αναπολεί τις πρωταρχικές στιγμές της δημιουργίας, και να αναζητά έτσι την βίωση ενός ιερού χρόνου. Ο εορτασμός μιας ιερής στιγμής δεν αποτελεί μονάχα ανάμνηση παρά και αναπαράσταση του κατά την οποία βιώνεται μια ενδυνάμωση που οδηγεί σε μια ολική αναγέννηση. «Οι συμμετέχοντες στη γιορτή γίνονται σύγχρονοι του μυθικού συμβάντος. Με άλλα λόγια: βγαίνουν από τον ιστορικό τους χρόνο, το χρόνο δηλαδή που συγκροτείται από το άθροισμα των κοσμικών, προσωπικών και διαπροσωπικών συμβάντων – και επιστρέφουν στον πρωταρχικό χρόνο, που είναι πάντα ο ίδιος και ανήκει στην αιωνιότητα.»
Μαζί με τον χρόνο όμως, ακολουθεί και ο χώρος που στα μάτια του θρυσκευόμενου ανθρώπου δεν μπορεί παρά να είναι και αυτός Ιερός γιατί απλά είναι μια θεϊκή δημιουργία. Ο κόσμος βρίσκεται σε τάξη και όχι σε χάος. Αυτό το μαρτυρούν χιλιάδες φαινόμενα και καταστάσεις δίνοντας έτσι την απόδειξη πως η φύση αποκαλύπτει αυθόρμητα και με τρόπο ‘φυσικό’ την άμεση θεϊκή προέλευση του κόσμου και της ζωής. Και επειδή η ζωή αυτή αποτελεί χαρακτηριστικό όλου του σύμπαντος που όπως φαίνεται δεν πλάστηκε τυχαία, τότε και η ζωή που κινεί τον άνθρωπο δεν μπορεί παρά να είναι μια μικροκοσμική αντανάκλαση την συλλογικής πραγματικότητας.
Το σύμπαν για έναν θρησκευόμενο άνθρωπο είναι ένας ζωντανός, πραγματικός, Ιερός οργανισμός που και ο ίδιος αποτελεί κομμάτι του. Αυτή η αντίληψη βέβαια δεν αποτελεί αντικείμενο μόνο αυτών που έχουν την καλή θέληση να πιστέψουν κάπου, αλλά όπως δείχνει σε όλο το βιβλίο ο Eliade, είναι χαρακτηριστικό ακόμη και των σύγχρονων ανθρώπων που αν και έχουν χάσει την αίσθηση της μυστικής σχέσης με την φύση, δεν παύουν να διατηρούν έστω και καλυμμένα μια ιερότητα σε διάφορες άλλες πτυχές της καθημερινής τους ζωής.