Τι είναι οι Αστικοί Θρύλοι;

18/11/11 by Γιώργος Ιωαννίδης

Όταν οι εφημερίδες όλου του κόσμου παρουσίασαν την αλλόκοτη ανακάλυψη του Βρετανού συγγραφέα Άλιστερ Μίτσελ, αυτή ενός μωρού δράκου που το διατηρούσε μέσα σε μια προστατευτική γυάλα, ολόκληρη η υφήλιος έμεινε κυριολεκτικά σαστισμένη!
Αντίστοιχη έκπληξη ένιωσε η κοινή γνώμη στην είδηση πως η παγκόσμια αλυσίδα εστιατορίων Kentucky Fried Chicken τηγάνιζε πολύ συχνά και σερβίριζε στους πεινασμένους πελάτες της, ποντίκια αντί για κοτόπουλο!
Τρόμο όμως προκάλεσαν και οι διάφορες μαρτυρίες από ανθρώπους καθώς ένας παράξενος τύπος φαίνεται πως κυκλοφορούσε τα μεσάνυχτα στους δρόμους του Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας.
Τα θύματα περιγράφουν τη φρικιαστική επίθεση που δέχτηκαν από έναν άνδρα ο οποίος –όπως και οι λογοτεχνικοί βρυκόλακες– επιτιθόταν δαγκώνοντας στο λαιμό!
Ίσως οι σκόρπιες αυτές ιστορίες από τον παγκόσμιο τύπο που δημοσιεύτηκαν κατά τους τελευταίους μήνες του 2004, να ακούγονται παράδοξες και μάλλον εξωπραγματικές, η αλήθεια όμως βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην πραγματικότητα, στην υπερβολή και το ψέμα.
Οι ιστορίες αυτές δεν αποτελούν απλά κακόγουστο αστείο, κατά το οποίο ορισμένοι λάτρεις του φανταστικού διαποτίζουν την καθημερινότητα με στάλες από την εκκεντρικότητα του Αλλόκοσμου.
Αντιθέτως, αποτελούν κομμάτι ενός ευρύτερου φαινομένου, νέας μορφής μυθολογίας που αναπτύσσεται από τον άνθρωπο της μετά-μοντέρνας μεγαλούπολης και ακούει στον τίτλο: Αστικοί Θρύλοι.

Οι αστικοί θρύλοι (urban legends), είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο αρχετυπικής σημασίας ή πιο απλά, αποτελεί ένα είδος μετα-μοντέρνας λαογραφίας. Είναι δηλαδή η συνέχεια της μυθοπλαστικής συνήθειας του ανθρώπου, να σχηματίσει τη νέο-μυθολογία του 20ου  και 21ου αιώνα.
Μάλιστα, πριν λίγα χρόνια (Οκτώβριος 2004), στα πλαίσια του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Σκεπτικιστών στην Abana Therme της βόρειας Ιταλίας, πραγματοποιήθηκε το πρώτο παγκόσμιο επιστημονικό συμπόσιο σχετικά με την ύπαρξη και το ρόλο των αστικών θρύλων στην αστική κοινωνία.
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά και καταγράφηκε κατά τη δεκαετία τού 1940 από Αμερικάνους λαογράφους και καθηγητές κολεγίων, οι οποίοι συγκέντρωναν μαζί με τους μαθητές τους τις ιστορίες που κυκλοφορούσαν στους πανεπιστημιακούς χώρους.
Βέβαια, οι ακαδημαϊκοί αναγνωρίζουν την ύπαρξη αντίστοιχης συνήθειας στις πόλεις από την εποχή ακόμη του 19ου αιώνα, καθώς το γαλλικό περιοδικό Melusine (1877-1900) είχε ανάμεσα στα άλλα, μια μόνιμη στήλη με τίτλο legendes contemporaines.
Στο έντυπο Revue des Traditions Popoulaires του 1886, δημοσιεύτηκε άρθρο, στο οποίο ο αρθρογράφος διερωτόταν αν και στις πόλεις υπάρχουν θρύλοι και δεισιδαιμονίες παρόμοιες με αυτές που συναντά κανείς στα χωριά.
Για τους περισσότερους ερευνητές του είδους, ο όρος που πρωτοπαρουσιάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα –σύγχρονοι θρύλοι (contemporary legends)– θεωρείται ιδανικός, αν και όλοι θεωρούν δεδομένο πως τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται έχουν πάντα αστικό σκηνικό.
Ήταν λοιπόν ο λαογράφος Jan Harold Brunvand, αυτός ο οποίος επινόησε και διέδωσε το νεότερο όρο: Αστικοί Θρύλοι.
Μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες, οι αστικοί θρύλοι μεταδίδονταν μονάχα από στόμα σε στόμα, μέσα από φιλικές παρέες, από κάποιον που τις άκουσε, από κάποιον που είχε έναν γνωστό, που είχε έναν ξάδερφο, που γνώριζε κάποιον συγγενή, που είχε έναν φίλο… που έζησε την ιστορία που όλοι πλέον τώρα διηγούνται.
Σήμερα, το διαδύκτιο (π.χ. www.urbanlegends.com, www.snopes2.com), ο κινηματογράφος (π.χ. Urban Legends, I know what you did last summer, The Ring κ.α.), πανεπιστημιακοί κύκλοι (όπως το Πανεπιστήμιο της Indiana, το οποίο είχε γίνει κέντρο μελέτης αστικών θρύλων για όλη τη δεκαετία του 1960, ή το International Society for Contemporary Legend Research που λειτουργεί από το 1988 στο Πανεπιστήμιο του Sheffield) και η παγκόσμια σχετική βιβλιογραφία (με κορυφαίο το Encyclopedia of Urban Legends του Brunvand), ενίσχυσαν δραματικά το θέμα, προσθέτοντας αναρίθμητες καινούργιες κατηγορίες και μορφές ιστοριών.
Το περιεχόμενό τους πλέον περιλαμβάνει τα πάντα: από sex και εγκλήματα, μέχρι ανεξήγητα φαινόμενα και «αποσπάσματα» από την καθημερινή ζωή, όμως πάντα με φόντο το σύγχρονο αστικό τοπίο.
Εύλογα λοιπόν, οι ιστορίες αυτές που ξεχώριζαν από τη ρουτίνα της μηχανικής αστικής ζωής, μπόρεσαν να κερδίσουν την προσοχή του κόσμου, να απλωθούν ακαριαία σε ολόκληρη την Αμερική αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.
Οι αστικοί θρύλοι αναμφίβολα αποτελούν μια ασυνείδητη προσπάθεια να ανατρέψουν το μηχανιστικό τρόπο ζωής. Να προσβάλουν την αντίληψη της «ιδανικής πολιτείας» και να αποκαλύψουν το ανομολόγητο άγχος του ανθρώπου, ο οποίος εγκλωβισμένος στα στενά τσιμεντένια του δεσμά, δυσκολεύεται να βρει διέξοδο στη φαντασία και στον αυθορμητισμό του.
Ο ορθολογιστικός όμως τρόπος σκέψης που κυριαρχεί τους τελευταίους αιώνες, εμποδίζει συχνά τους περισσότερους να δουν, ή και να δεχτούν, το διαφορετικό στη ζωή τους.
Ως εκ τούτου, οι αστικοί θρύλοι αντιμετωπίζονται τις περισσότερες φορές μάλλον κοροϊδευτικά, σαν διηγήσεις δηλαδή που μπορεί μεν να έχουν αληθινή βάση μέσα από κάποιο περιστατικό, όμως στη μορφή που διαδίδονται δεν μπορούν παρά να αποτελούν υπερτιμημένη υπόθεση.
Συχνά μάλιστα, οι ιστορίες αυτές παίρνουν το χαρακτήρα του περίεργου, του σχεδόν αστεία παράξενου, και εμείς θα μπορούσαμε απλά να τις αποκαλέσουμε με αυτήν τη μορφή ως αστικά παράδοξα ή urban bizarre.
Ταυτόχρονα όμως, υπάρχουν και εκείνες οι ιστορίες, οι γεμάτες από τον υπαρξιακό τρόμο του ανθρώπου, διηγήσεις που αφορούν όχι μόνο παραφυσικά φαινόμενα που ανατρέπουν κάθε λογική, αλλά και περιστατικά που κυριολεκτικά παγώνουν το αίμα στην υποψία και μόνο πως θα μπορούσαν να είναι πραγματικά. Οι ιστορίες αυτές μπορούν να δεχτούν το γενικό τίτλο του αστικού τρόμου ή urban gothic.

Το θέμα των αστικών θρύλων μέχρι και πρόσφατα ήταν ξένο για το Ελληνικό κοινό. Η σαγηνευτική ομορφιά αυτή της νέο-μυθολογίας όμως, όπως και η αντίστοιχη με αυτή του εξωτερικού, ψυχολογία της μεγαλούπολης που αναπτύσσεται σταδιακά και στη χώρα μας, δημιούργησε την ανάγκη μιας επίσημης για τα Ελληνικά δεδομένα, καταγραφής των Ελληνικών και παγκόσμιων αστικών θρύλων σε ένα νέο και αληθινά πρωτότυπο βιβλίο.
Υπακούοντας λοιπόν σε αυτή την ανάγκη, οι συνεργάτες του περιοδικού mystery, σκορπιστήκαμε στους δρόμους και στις βιβλιοθήκες για να βρούμε και να συγκεντρώσουμε ορισμένες από τις πιο παράξενες όσο και μυστηριώδεις ιστορίες που ακούστηκαν ποτέ.
Το υλικό που συγκεντρώσαμε αποτέλεσε ένα μοναδικό στο είδος του βιβλίο – Αστικοί Θρύλοι (εκδ. Αρχέτυπο).
Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά από αυτή την πρωτοπόρα για τα ελληνικά δεδομένα κίνηση, συνεχίζουμε την εξερεύνηση μας στον χώρο των urban legends με μια νέα μόνιμη στήλη στο περιοδικό mystery.
Στις σελίδες αυτές θα συναντήσετε κτίρια τα οποία χτίστηκαν ανάποδα, στοιχειωμένους δρόμους, τόπους και περιοχές που αψηφούν τη φυσική ροή του χρόνου, σπίτια καταραμένα από νεκρούς, ιστορίες από ανθρώπους που αντίκρισαν πνεύματα μπροστά σε καθρέπτες, απόκρυφα σύμβολα σε μεταλλικές πλάκες των πεζοδρομίων, μυστηριώδη μεταλλαγμένα όντα που κατοικούν στους υπονόμους, παράξενες δοξασίες και φήμες που κυκλοφορούν για τους υπόγειους κόσμους κάτω από τις μεγαλουπόλεις, αποκρουστικές ιστορίες που ακούγονται στις φοιτητικές εστίες, επικίνδυνα ιατρικά περιστατικά, αστικά αινίγματα που κατέγραψε από άλλες εποχές ο μεγάλος Τσάρλς Φορτ, διηγήσεις για ψεύτικα σπίτια και για μαγικά πλάσματα.
Αστικούς θρύλους από το Παρίσι του παρελθόντος και το Λονδίνο τού σήμερα. Από την πολύβουη Αθήνα και τη μελαγχολική Θεσσαλονίκη. Από τη σκοτεινή Πράγα και το άγνωστο Point Pleasant. Το μυστήριο με τα απαγορευμένα snuff movies αλλά και τους σατανιστές που στοιχειώνουν σαν άλλοι βρυκόλακες τη νυχτερινή ζωή.
Θα μιλήσουμε για τα παράξενα Gremlins και τα εστιατόρια που μπορούν να σκοτώσουν εν αγνοία μας. Θα παρουσιάσουμε ζώα τα οποία εξαφανίστηκαν, όπως και αόρατες πολιτείες. Θα εξερευνήσουμε εγκαταλειμμένα εργοστάσια και θα ανακαλύψουμε αλλόκοτες συνομωσίες που ίσως συμβαίνουν και στη δική σας πόλη.
Οι αστικοί θρύλοι υπάρχουν, και περιγράφουν μονάχα ελάχιστα από αυτά που συμβαίνουν εκεί έξω, ανάμεσα στα ημιφωτισμένα στενά, τις απρόσωπες πολυκατοικίες και τους δρόμους της άγνωστης πόλης…