Ερωτήματα περί του Πραγματικού – Σκέψεις που Προκάλεσε η Ταινία Inception
Πριν από πολλά χρόνια, βάδιζα σε κάποιο στενό της Θεσσαλονίκης προβληματιζόμενος βαθιά για το αν αυτό στο οποίο βρισκόμουν ήταν η πραγματικότητα ή μια κατασκευή του μυαλού μου. Τότε, ξαφνικά, και ενώ ήμουν έτοιμος να περάσω απέναντι, ένα αυτοκίνητο με ταχύτητα πέρασε από μπροστά μου σε απόσταση ανάσας.
Το απρόσμενο αυτό γεγονός με έκανε να συνειδητοποιήσω πως υπάρχουν γεγονότα τα οποία δεν βρίσκονται στον έλεγχο μου και ως εκ τούτου συμπέρανα πως ακόμη και αν ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι ένα όνειρο, είναι τόσο απίστευτα πολύπλοκος ώστε να μοιάζει με ένα αληθινά «κβαντικά πλουραλιστικό» σύμπαν, με μια πραγματικότητα!
Καθώς λοιπόν δεν φαίνεται να έχουμε τα εργαλεία ή ένα σίγουρο τρόπο για να αποδείξουμε πως δεν είναι, ίσως θα πρέπει απλά να αφεθούμε και να εξερευνήσουμε τις ομορφιές του.
Τον παλιό αυτό συλλογισμό έφερε ξανά πίσω στην μνήμη μου η νέα ταινία Inception του Christopher Nolan που παρακολούθησα χθες βράδυ.
Πρόκειται για μια πραγματικά καλή παραγωγή, με ικανοποιητική ηθοποιία και ειδικά εφέ, αλλά και με ένα εξαιρετικό σενάριο που αν και αγνοεί κάθε τύπου ψυχαναλυτικές αρχές για τον ονειρικό κόσμο και το ασυνείδητο, εντούτοις ακολουθεί πιστά την παραδοξολογική λογική ενός Escher.
Δυο μονάχα ήταν αυτά που με δυσαρέστησαν: το πρώτο αφορά την φύση των ονείρων που παρουσιάζονται με τρόπο τέτοιο ώστε να μοιάζουν με γραμμικές προεκτάσεις ενός Νευτώνειου κόσμου, σε αντίθεση με τον σουρεαλιστικό χαρακτήρα που έχουν τα «πραγματικά» όνειρα. Έτσι, θα προτιμούσα να έβλεπα το Inception σε σκηνοθεσία David Lynch και σενάριο Nolan!
Το δεύτερο αφορά το αποτέλεσμα της ταινίας. Βλέπετε, αν και πολλοί βιάστηκαν να το συγκρίνουν με το Matrix, προσωπικά δεν νιώθω πως το αντίκτυπο που έχει θα είναι το ίδιο με το life changing effect της τριλογίας των αδερφών Wachowski.
Και το λεω αυτό διότι το Matrix προκαλεί απευθείας την πίστη σου στον κόσμο που ζούμε. Ξεκινάει δηλαδή παρουσιάζοντας μας τον δικό μας κόσμο με όλες τις γνώριμες ατέλειες του, για να κορυφωθεί με την αποκάλυψη πως δεν είναι αληθινός. Κάπως έτσι, καταφέρνουν εδώ οι σκηνοθέτες να κάνουν Απαρχή (inception) στους θεατές τους το εσωτερικό σκουλήκι της αμφισβήτησης για το πραγματικό, προξενώντας κύματα αποριών πάνω σε πολλά ζητήματα – για όσους ενδιαφέρονται για αυτό το θέμα υπάρχει ένα εξαιρετικό βιβλίο που εξερευνά τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της ταινίας: Πάρε το Κόκκινο Χάπι: Επιστήμη, φιλοσοφία και θρησκεία στο The Matrix (2003).
Από την πλευρά του Nolan τώρα και της τελευταίας του ταινίας, η υπόθεση ξεκινάει από τον δικό μας κόσμο θέτοντας εξ αρχής πως είναι ο πραγματικός, για να προσπαθήσει μετά να μας μπολιάσει την ιδέα της αμφιβολίας. Ήδη όμως στην σκέψη μας γνωρίζουμε την διαφορά!
Στην τελική, το Inception είναι μια έξυπνη ταινία που διατηρεί ψηλά τον πήχη στις παραγωγές του φανταστικού. Εντύπωση πάντως μου έκανε η συμβολική παρουσία της Ellen Page ως Αριάδνη (ήταν άλλωστε η κοπέλα που είχε την ικανότητα να «βγάλει» τον πρωταγωνιστή από τον προσωπικό του λαβύρινθο), όπως επίσης και η επιλογή του Leonardo DiCaprio για αυτό τον ρόλο – αλήθεια, προσέξατε πως σε όλες σχεδόν τις ταινίες του, παίζει τον ρόλο ενός άλλου; Κάποιου που προσπαθεί να μην είναι ο εαυτός του ή που χάνετε ανάμεσα σε πραγματικότητες, ρόλους και επίπεδα; Ασφαλώς ο DiCaprio επιλέγει με ιδιαίτερη προσοχή τους ρόλους που υποδύεται.
Τέλος, συγκρίνεται για λίγο την αφίσα της ταινίας με την κάρτα XVIII στα Ταρώ: ο DiCaprio παίζει εδώ τον ρόλο του αστακού που βαδίζει έξω από το νερό προς δυο πύργους. Όπως αναφέρει και ο Waite στο βιβλίο του για τα Ταρώ, η συγκεκριμένη κάρτα συμβολίζει (εκτός των άλλων) τον κόσμο της φαντασίας να είναι ξέχωρος από τον κόσμο του πνεύματος…
Βγαίνοντας από τον κινηματογράφο είχα την αίσθηση πως η ταινία αυτή απλά θα ξεχαστεί σε μια βδομάδα. Περίεργος (;) λίγες ώρες μετά ονειρεύτηκα πως σχεδίαζα σαν άλλος Αρχιτέκτονας (που όμως αγνοούσε την δύναμη του) μια δική του πόλη σε Βρετανικό φόντο. Ποιος ξέρει, ίσως τελικά το Inception να κατάφερε να μπολιάσει κάποια ιδέα και σε εμένα…
Related Posts
Tags
Share This
Μόνο και μόνο όταν σκεφτούμε πως είμαστε ως ανθρώπινος οργανισμός, μια μεγάλη «συνεργασία» από μικρά ζωντανά κύτταρα, αυτό μας βοηθάει να κατανοήσουμε πως αυτό που βλέπουμε, που αισθανόμαστε και αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικότητα είναι το παζλ που συνθέτουν τεχνητά μέσω του δικτύου επικοινωνιών που απαρτίζεται από τους νευρώνες όλα αυτά τα μικρά ζωντανά πλασματάκια. Αυτό από μόνο του δεν είναι ένδειξη πως αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως συνείδηση, δεν είναι τίποτε άλλο παρά πληροφορία και καταστάσεις (σε όσους γνώστες πληροφορικής και αρχιτεκτονικής υπολογιστών, θα καταλάβουν τι ακριβώς εννοώ) που βρίσκεται αποθηκευμένη πάνω στους νευρώνες ως ηλεκτρικό φορτίο; Μήπως δηλαδή έχουμε ως όντα μια ενεργειακή (ηλεκτρομαγνητική) μορφή που εμφανίζεται να κατοικεί πάνω στον μηχανισμό δρομολόγησης και κατανομής που λέγεται "ανθρώπινο σώμα";;; Δεν ξέρω αν περιέγραψα καλά αυτό που έχω στο μυαλό μου… 🙂
Δεν έχω την εξειδικευμένη τεχνογνωσία για την αρχιτεκτονική υπολογιστών, αλλά καταλαβαίνω τον συλλογισμό σου. 😉
Αυτό που με προβλημάτισε περισσότερο στην ταινία, ήταν το εξής: Για να καθορίσουν την "πραγματικότητα", οι πρωταγωνιστές έπρεπε να στηριχτούν σε ένα ΑΠΟΛΥΤΑ προσωπικό αντικείμενο. Για ποιό λόγο, αυτό το αντικείμενο στην "πραγματικότητά" τους να μην είναι η σκιά ενός όντως πραγματικού αντικειμένου βασισμένο σε μια άλλη πραγματικότητα; Εάν αυτοί που ονειρεύονται είναι αυτοί οι ίδιοι το αντικείμενο δεν γίνεται λιγότερο προσωπικό και δεν το χρησιμοποιεί κάποιος άλλος. Αυτοί οι ίδιοι παγιδεύουν τον εαυτό τους. Γιατί ακόμα και στο τρίτο "ονειρικό επίπεδο", στην λήθη, ο DiCaprio είχε μαζί του τη σβούρα και μπορούσε κάλλιστα να τη χρησιμοποιήσει για να προσδιορίσει το πραγματικό που δε θα ήταν άλλο από εκείνον τον κόσμο.
Αυτό βέβαια θα σημαίνει ότι δε τους έχει παγιδέψει κανείς άλλος μέσα σε ένα "όνειρο" παρά ο ίδιος τους ο εαυτός.
Αυτό που με προβλημάτισε περισσότερο στην ταινία, ήταν το εξής: Για να καθορίσουν την "πραγματικότητα", οι πρωταγωνιστές έπρεπε να στηριχτούν σε ένα ΑΠΟΛΥΤΑ προσωπικό αντικείμενο. Για ποιό λόγο, αυτό το αντικείμενο στην "πραγματικότητά" τους να μην είναι η σκιά ενός όντως πραγματικού αντικειμένου βασισμένο σε μια άλλη πραγματικότητα; Εάν αυτοί που ονειρεύονται είναι αυτοί οι ίδιοι το αντικείμενο δεν γίνεται λιγότερο προσωπικό και δεν το χρησιμοποιεί κάποιος άλλος. Αυτοί οι ίδιοι παγιδεύουν τον εαυτό τους. Γιατί ακόμα και στο τρίτο "ονειρικό επίπεδο", στην λήθη, ο DiCaprio είχε μαζί του τη σβούρα και μπορούσε κάλλιστα να τη χρησιμοποιήσει για να προσδιορίσει το πραγματικό που δε θα ήταν άλλο από εκείνον τον κόσμο.
Αυτό βέβαια θα σημαίνει ότι δε τους έχει παγιδέψει κανείς άλλος μέσα σε ένα "όνειρο" παρά ο ίδιος τους ο εαυτός.
Χμ… νομίζω πως η έννοια του ότι το αντικείμενο και η ιδιότητα του πρέπει να είναι προσωπική, σημαίνει πως κανείς άλλος δεν έπρεπε να το γνωρίζει. Για παράδειγμα, η Αριάδνη επέλεξε ένα πιόνι (γιατί και η ίδια είναι πιόνι στην όλη υπόθεση;) το οποίο έπεφτε μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αν κάποιος ανακατεύονταν στο όνειρο της δεν θα γνώριζε αυτή την λεπτομέρεια, και θα «σχεδίαζε» το πιόνι διαφορετικά ή και καθόλου. Αυτό θα ενεργοποιούσε τον μηχανισμό στην Αριάδνη πως κάτι δεν πάει καλά.
Από την άλλη, το αντικείμενο αυτό (τοτέμ ή φετίχ θα προτιμούσα εγώ) ήταν κομμάτι της πραγματικότητας και το είχαν ταυτίσει με την πραγματικότητα, κάτι σαν αυτοματισμός. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει σε μια τεχνική για να πετύχεις διαυγή όνειρα: κάθε φορά που περνάς από μια πόρτα, ακουμπάς την πόρτα και λες πως «αυτό δεν είναι όνειρο». Έτσι, στον ύπνο σου, επειδή έχεις συνηθίσει να κάνεις αυτή την ερώτηση, θα την επαναλάβεις και έτσι η συνείδηση σου θα αφυπνιστεί.
Ο αυτοματισμός αυτός ήταν κάτι σαν δικλίδα ασφαλείας που θα ενεργοποιούσε το σύστημα συνειδητοποίησης των ονειροταξιδευτών στην ταινία. Δεν είναι τυχαίο που στο τέλος, ο DiCaprio αν και έριξε την σβούρα, δεν έκαστε να δει το αποτέλεσμα αλλά πήγε στα παιδιά του. Ήθελε δλδ τόσο πολύ αυτή την πραγματικότητα που αδιαφόρησε για το αν είναι όντως πραγματικό!
Δυστυχώς η σβούρα δεν έπεσε ποτέ που σημαίνει πως έμεινε εγκλωβισμένος στον κόσμο της ασυνειδητότητας. Βέβαια… από μια άποψη, ένα εξαιρετικά πολύπλοκο όνειρο δεν είναι το ίδιο με αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα;
Στο τέλος της ταινιας,ακόμα κι αν δεν είδαμε αν η σβούρα έπεσε ή οχι,ο DiCaprio βρισκόταν στην πραγματικότητα.Αυτό το καταλαβαίνει κανείς αν προσέξει τα δύο παιδιά του και συγκεκριμένα την κόρη του η οποία στο τέλος της ταινίας φοράει διαφορετικά ρούχα και φαίνεται σαφώς μεγαλύτερη απ'ότι στις αναμνήσεις του DiCaprio κατα την διάρκεια της ταινίας.
ίσως! όμως ακόμη και κατά την διάρκεια των τίτλων τέλους, δεν ακούμε την σβούρα να πέφτει. Ίσως λοιπόν αυτή η λεπτομέρεια που λες, να είναι ακόμη μια κατασκευασμένη μνήμη προς τέρψη της ανάγκης…
αν δειτε στο τελος η σφουρα χανει στροφες και παει για πεσιμο. προσεξτε το.
Νομίζω πως ο καθένας βλέπει αυτό που θέλει να δει – αν έπεφτε, γιατί δεν ακούστηκε ο θόρυβος – όπως και να έχει, νομίζω πως ο σκηνοθέτης θέλει να αφήσει τον θεατή με αμφιβολία έτσι ώστε να προσθέσει ο ίδιος το δικό του τέλος.
Σαν fun του Νόλαν έχω να πω ότι του αρέσει να αφήνει το θεατή με αμφιβολίες στο τέλος των ταινιών του, οπότε θα συμφωνήσω με τον κύριο Ιωαννίδη. Θα διαφωνήσω όμως με ένα σχόλιο παραπάνω. Ο ήρωας στο τέλος είναι ακόμα μέσα στον ονειρικό κόσμο. Στο πρώτο επίπεδο. Και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι όταν βρίσκεται στο αεροδρόμιο όλος ο κόσμος τον κοιτάζει, κάτι που δείχνει ότι ο νους μέσα στον οποίο εξελίσεται το όνειρο συνειδητοποιεί ότι ονειρεύεται.
Αυτο που μετραει στο τελος της ταινιας δεν ειναι αν βρισκεται ο ντικαπριο στην πραγματικοτητα η σε ονειρο,αλλα το οτι εχει πετυχει τον στοχο του,βρηκε τα παιδια,δεν τον νοιαζει που βρισκεται,ειναι ομως ευτυχισμενος κ γι’αυτο τον λογο δεν εκατσε να δει αν θα πεσει η σβουρα αλλα πηγε στα παιδια του.