Για την Μεταφυσική της Πόρτας…

16/03/15 by Γιώργος Ιωαννίδης

Αν θέλει κανείς να εξετάσει την διαλεκτική του ανθρώπου με το περιβάλλον του, δεν έχει παρά να μελετήσει την οικία του. Η δομή του προσωπικού χώρου μαρτυρά τον βαθμό σημασίας που έχει η ύλη για το άτομο ή για να το πω διαφορετικά, ο τόπος που αποκαλούμε οικία γίνεται οικείος επειδή συνδιαλέγεται με τις ανάγκες μας για να καταλήξει και αυτός μέλος της ψυχοδυναμικής μας οργάνωσης. Δεν είναι τυχαίο που η κλινική ανάλυση των ονείρων έχει δείξει (κάτι που γνώριζε και ο Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος) πως σχεδόν πάντα στις διηγήσεις του ύπνου τα σπίτια παριστάνουν τα διάφορα επίπεδα της ψυχής: η πρόσοψη δηλώνει το προσωπείο, το υπόγειο παραπέμπει στο ασυνείδητο, τα πάνω δώματα την νόηση και τον αυτοέλεγχο κ.ο.κ.
Παρόλο τον πλουραλισμό τους όμως, όλα τα σπίτια έχουν τουλάχιστον ένα κοινό χαρακτηριστικό – την πόρτα. Ανεξάρτητα από την μορφή της, η πόρτα -όπως τα όργανα των αισθήσεων στο σώμα μας- είναι ο τρόπος επικοινωνίας του εξωτερικού κόσμου με τον εσωτερικό (γι’ αυτό και οι αισθήσεις ονομάζονται και Πύλες της Αντίληψης). Όπως η γέφυρα, έτσι και η πόρτα είναι ο τόπος συνάντησης των αντιθέτων. Και ακριβώς επειδή κατέχει ένα τόσο σημαντικό ρόλο, οι μύθοι μας συντροφεύουν τις πόρτες πάντα με κάποιο πνεύμα. Ο Κέρβερος (του Άδη) ή ο θεός (Ιανός), ο άγγελος (της Εδέμ) ή ο Απόστολος (Πέτρος) είναι όλοι τους προσωποποιήσεις των δυνάμεων της πόρτας που ταυτόχρονα είναι εμπόδια μα και ευκαιρία διάβασης. Κάθε πόρτα άλλωστε είναι μια δοκιμασία αφού δεν προστατεύει μονάχα του ενοίκους από τους εταίρους αλλά και προσκαλεί μέσα από το γόητρο του αγνώστου τους τελευταίους να εισέλθουν σε μια νέα οικία, να οικειοποιηθούν δηλαδή ένα νέο τρόπο ύπαρξης.
Η κλειστή θύρα είναι η σκοτεινή σπηλιά που γεννά τον φόβο στον δόκιμο των Μυστηρίων όπως συνάμα και το δέος (πόθο) για κατάδυση (κατανόηση) στον εραστή. Ως σύμβολο έτσι, η πόρτα αν και στατική φανερώνει μια δυναμική κατάσταση.
Βέβαια, από την σκοπιά της πόρτας δεν υφίσταται μέσω και έξω. Για τον άνθρωπο -που λόγο της φύσης του δεν είναι πανταχού παρών- η πόρτα φαντάζει το διαχωριστικό σημείο ανάμεσα σε δυο κατευθύνσεις όταν στην πραγματικότητα είναι το καθοριστικό σημείο των κατευθύνσεων. Αυτό σημαίνει πως η πόρτα δεν διαιρεί τον κόσμο, ο κόσμος είναι που ορίζεται από την πόρτα! Το εκεί και το πέρα είναι όροι δίχως σαφήνεια μέσα στον χώρο, αποκτούν όμως νόημα χάρης στο κοινό σημείο αναφοράς, το εδώ που σηματοδοτεί η πόρτα.
Ακριβώς σ’ αυτό το εδώ, σ’ αυτό το επίκεντρο που τείνουν όλα τα σημεία, ο άνθρωπος αναγνωρίζει το ιερό, τον τόπο όπου υφίσταται ο τρόπος της αυθυπέρβασης (εδώ-παρόν-παρουσία). Γι’ αυτό και ο Ιωάννης (10:9) αποκαλεί τον Ιησού πόρτα την οποία όποιος διαβεί θα βρει τη σωτηρία (εκ του σώος που σημαίνει ολόκληρος, ακέραιος) θα επιτύχει δηλαδή το πλήρωμα της ψυχής όπως όταν κανείς επιστρέφει σπίτι του, τον τόπο του οικείου…