Τα Ζώα ως Σύμβολα

24/11/14 by Γιώργος Ιωαννίδης

Όπως έχω γράψει πολλές φορές, σύμβολο δεν είναι μονάχα το στατικό γεωμετρικό ιδεόγραμμα αλλά οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να κατευθύνει τον θεατή του σε μια ιδέα πέρα από το ίδιο.
Κάπως έτσι δεν είναι παράξενο που στις συμπεριφορές ακόμη και ζωντανών πλασμάτων όπως σ’ εκείνα του νερού, της στεριάς και του αέρα, ο άνθρωπος διάβασε νοήματα πέρα από το αισθητό. Το ίδιο βέβαια έκανε και με τα φυτά όπως και με τα ορυκτά. Τα ζώα όμως -ίσως γιατί αλληλεπιδρούν πιο δυναμικά- κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στη συμβολική γλώσσα.
Το λιοντάρι για παράδειγμα, λόγο της ρώμης, του χρώματος και της λεοντής του, συνδέθηκε με τον ήλιο που είναι (επίσης) ο βασιλιάς του ουράνιου στερεώματος.
Η γάτα από την άλλη, σχετίζεται με τον κόσμο των αισθήσεων και των παραισθήσεων. Στην επιθυμία της για φροντίδα και καλοπέραση ο άνθρωπος διαβάζει τους δικούς του ηδονικούς πόθους, ενώ στη νυχτόβια συμπεριφορά της είδε προσωποποιημένο το μυστήριο.
Η ναρκισσιστική στάση της γάτας κάνει τους ανθρώπους που νιώθουν άβολα με τον εγωισμό τους να νιώθουν εξίσου αφιλόξενα κοντά της. Αντίθετα η προτίμηση τους πέφτει περισσότερο στους σκύλους που στη (σχεδόν) πάντα οικία συμπεριφορά τους, ο άνθρωπος διαβάζει την σημασία της φιλίας και της πίστης.
Με το θέμα αυτό σχετίζεται και το ελάφι αν και περισσότερο είναι σύμβολο κάλλους, ευγένειας και εσωτερικής ανάπτυξης. Στα περίπλοκα κέρατα του οι άνθρωποι βλέπουν το ανάπτυγμα του δέντρου της ψυχής που ορθώνεται παρά τις αντιξοότητες της ζωής για να καρποφορήσει στον ουρανό.
Ψηλά, μακριά από το βάρος της γης και των εγνοιών που φορτώνει τους ανθρώπους, κατοικούν τα πουλιά, το περιστέρι που είναι σύμβολο του πνεύματος, το κοράκι της συμφοράς και ο αετός της δύναμης. Σε κάθε περίπτωση στο πέταγμα των πουλιών ο άνθρωπος διαβάζει την δική του εσωτερική ανάγκη για υπέρβαση και ελευθερία.
Αντίθετα στα ψάρια βλέπει όλα εκείνα τα οποία κρύβει ο ασυνείδητος κόσμος. Αν η θάλασσα είναι ο ορίζοντας του Υποσυνειδήτου στα όνειρα, τότε τα ψάρια είναι αυτό που κατοικεί στην εσωτερική μας άβυσσο των απωθημένων. Παρόμοια, τα έντομα μοιάζουν τα απωθημένα των ζωολογίων αφού ελάχιστοι συμβολιστές φαίνεται να ασχολήθηκαν μαζί τους. Εξαίρεση ίσως αποτελούν τα μυρμήγκια (σύμβολο της εργατηκότητας), οι ακρίδες (ασθένεια και καταστροφή) και φυσικά οι σκαραβαίοι που κυλώντας την μαύρη μπάλα ομοιάζουν την πορεία του ήλιου από τον θάνατο του έως την αναγέννηση του στην Ανατολή.
Τέλος, ο βασιλιάς των συμβολικών ζώων, το φίδι που έχει επιφορτιστεί με μυριάδες ερμηνείες ανά τους αιώνες και τους πολιτισμούς, περικλείει το σύνολο των φαλλικών εννοιών – την χθόνια ενέργεια που συγκεντρώνεται για να εξυψωθεί δυναμικά προσφέροντας τον χυμό που σκοτώνει μα και θεραπεύει. Το φίδι δεν περιγράφει απλά την βιολογική λειτουργία του άνδρα μα σκιαγραφεί και την μεταφυσική ανάπτυξη του ανθρώπου. Απόλυτα δικαιολογημένα λοιπόν οι Αιγύπτιοι το τοποθέτησαν στο στέμμα ως ουραίος, φύλακας δηλαδή στο κατώφλι του Τρίτου Ματιού…