Η Μεταφυσική των Χρημάτων

18/03/14 by Γιώργος Ιωαννίδης

Η Μεταφυσική των Χρημάτων
ή αλλιώς
Γιατί ο Ιούδας Εγκατέλειψε τα Αργύρια

Με τουλάχιστον ένα πολύ ιδιαίτερο τρόπο, που συχνά δεν γίνεται εύκολα αντιληπτός, τα χρήματα επιβεβαιώνουν την σχέση του ανθρώπου με την μεταφυσική, δηλαδή την αναφορικότητα σε κάτι άλλο. Και ο τρόπος αυτό αφορά την ίδια την μεσολαβητική τους λειτουργία.
Αντίθετα με την ανταλλακτική οικονομία που είναι αναλογική -όπου προσφέρεις μια υπηρεσία ή ένα αγαθό για να λάβεις ένα άλλο αγαθό ή μια υπηρεσία- η χρηματοοικονομία βασίζεται στην αναφορική ιδιότητα του χαρτονομίσματος.
Εδώ το αγαθό δεν ισοδυναμεί με ένα χειροπιαστό προϊόν αλλά με μια αφηρημένη έννοια, με μια υπόσχεση αξίας γραμμένη σε χαρτί. Έτσι, ανάμεσα στον αγοραστή και τον πωλητή, μεσολαβεί ένας τρίτος παράγοντας που τους φέρνει σε επαφή και ολοκληρώνει την σχέση τους. Δίκαια επομένως, μπορούμε να αναγνωρίσουμε στα χρήματα μια συμβολική λειτουργία, καθώς συμβάλουν στην επαφή δυο πλευρών.
Ίσως σήμερα η συμβολική αυτή σημασία να μην γίνεται εύκολα αισθητή. Σε κάποια χαρτονομίσματα όμως, όπως στην Βρετανική λίρα, διαβάζουμε ακόμα την φράση που υπογράφει ο διευθυντής της Τράπεζας της Αγγλίας, «υπόσχομαι να πληρώσω τον κάτοχο που θα ζητήσει το σύνολο της αξίας…». Η λέξη υπόσχομαι φανερώνει πως τα χρήματα δεν φέρουν αυτά καθέ αυτά την αξία κανενός προϊόντος παρά αποτελούν επιταγές που μεσολαβούν απλά για την διευκόλυνση της αγοράς των αγαθών.
Λίγοι είναι αυτοί βέβαια που αντιλαμβάνονται όλα τα παραπάνω, χρησιμοποιώντας τα χρήματα απλά με τον τρόπο που υπονοεί και η ετυμολογία της ίδιας της λέξης, δηλαδή χρηστικά. Κατά αντιστοιχία, χρηστική γίνεται και η αξία των ατόμων που φέρουν τα χρήματα μέσα στο σύστημα της οικονομίας. Μπορεί δηλαδή η αναγραφόμενη υπόσχεση να γίνεται από ένα πρόσωπο (τον διευθυντής της Τράπεζας) προς ένα άλλο πρόσωπο (τον κάτοχο του χαρτονομίσματος), παρόλ’ αυτά, οι ρυθμοί και οι τρόποι του σύγχρονου πολιτισμού αποξενώνουν τα πρόσωπα από τον (οικονομικό) διάλογο περιορίζοντας την αξία απλά και μόνο στο μέσο, στο χρήμα.
Όταν το σύμβολο γίνεται πιο ισχυρό από τις συνειδήσεις που το χειρίζονται, τότε είναι αναπόφευκτο οι συνειδήσεις αυτές να πέφτουν στην σκιά της δυναμικής του συμβόλου.
Καθόλου παράξενο λοιπόν που σε αντίθεση με παλαιότερες εποχές, ο σχεδιασμός των νομισμάτων σήμερα περιλαμβάνει περισσότερο αφηρημένα, απρόσωπα και μηχανιστικά σύμβολα. Το Ευρώ για παράδειγμα είναι διακοσμημένο λιτά με αψίδες και γέφυρες δηλώνοντας έτσι τους ιδεολογικούς στόχους ανάπτυξης και συνέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ψυχρότητα όμως αυτών των εικόνων δείχνει ταυτόχρονα την απουσία του προσώπου, την οικοδόμηση μιας σχέσης όχι με σημείο αναφοράς έναν άνθρωπο με τον οποίο μπορείς να έρθεις σε διαλεκτική σχέση (όπως για παράδειγμα είναι η Βασίλισσα Ελισάβετ που φιγουράρει σχεδόν σε όλα τα νομίσματα της Αγγλίας) αλλά με μια ασώματη ιδέα που είναι ανοιχτή στην διαφορετική ερμηνεία του καθενός.
Ως αντίβαρο ίσως λειτουργούν τα μεταλλικά νομίσματα της Ευρωζώνης στα οποία επιτρέπεται (!) η τοποθέτηση εθνικών συμβόλων. Έτσι, μπροστά στην ελαφρότητα των χαρτονομισμάτων που φέρουν σαν έμβλημα μια γενικευμένη ιδέα για την ένωση των λαών, κάθε χώρα απαντάει με τοποκεντρικές παραστάσεις που δηλώνουν της πολιτισμικής τους ταυτότητα, και μάλιστα το κάνει χρησιμοποιώντας μέταλλο που από την φύση του έχει βάρος, επομένως και μεγαλύτερη αίσθηση στην μεταφορά και την αφή.
Μπορεί τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης να επιδιώκουν την ενότητα, κανείς όμως δεν μπορεί να εγκαταλείψει το βάρος (και το βάθος) της ιστορίας του.
Πως όλα αυτά όμως σχετίζονται με τον Ιούδα ο οποίος και τιτλοφορεί αυτό το κειμενάκι;
Η ιστορία του Ιούδα ο οποίος πληρώθηκε για να προδώσει τον Ιησού αλλά στο τέλος πέταξε μακριά τα αργύρια είναι χαρακτηριστική κάθε ανθρώπου που θέλει να αντικαταστήσει την ουσία των πραγμάτων με την αξία τους. Ο Ιούδας αφήνει τα χρήματα όταν συνειδητοποιεί πως το πνευματικό βάρος του δασκάλου του δεν μπορεί στην πραγματικότητα να τιμολογηθεί. Πως μπορείς να περιορίσεις το βάθος μιας αιώνιας αλήθειας όπως είναι η αγάπη (δηλαδή η κλήση σε ένωση) με ένα ποσοτικό μέτρο που κατακερματίζει την συνοχή ενός πράγματος;
Δεν μπορείς! Γι’ αυτό και σε κάθε ιερό τόπο, σε οποιοδήποτε σημείο σ’ αυτόν τον πλανήτη, οι άνθρωποι αφήνουν στην είσοδο τα χρήματα τους, εγκαταλείπουν δηλαδή το υλικό βάρος των κοσμικών νομισμάτων τους για να φέρουν ένα άλλο σύμβολο που να δηλώνει λίγο καλύτερα την θέληση τους για σχέση με το υπερβατικό. Ένα τέτοιο σύμβολο είναι το κερί  που δηλώνει ανάμεσα στα άλλα και την θερμότητα του εσωτερικού φωτός της ψυχής που λιώνει από το πάθος για την ένωση με το άκτιστο φως του οποίου εικόνα είναι και η ίδια.
Αλλά ακόμη και όταν χρήματα κρέμονται πάνω σε εικονίσματα και παραστάσεις θεών, δεν πρόκειται για μια εξαγορά της εύνοιας του θείου όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. Είναι η παράδοση της υλικότητας σε μια πνευματική αρχή. Είναι ο άνθρωπος που γδύνεται από το χοϊκό του σώμα, που ζητά να μεταμορφωθεί σε μια νέα ύπαρξη, πνευματική όπως είναι το θείο του οποίου την χάρη επικαλείται.
Έτσι και τα χρήματα που αφήνονται στις εκκλησίες και τα ιερά, δεν είναι παρά το άδειο κουκούλι του σκουληκιού που μένει στα δέντρα όταν πια οι πεταλούδες πετάνε ελεύθερες στον ουρανό…

Το μικρό αυτό άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Φαινόμενα τεύχος 168.