Τι Σημαίνει Ευτυχία;

03/11/13 by Γιώργος Ιωαννίδης

Σε μια εποχή δύσκολη όπως αυτή που ζούμε σήμερα, η έννοια της ευτυχίας μοιάζει για πολλούς όνειρο απραγματοποίητο. Τι αληθινά σημαίνει όμως ευτυχία και γιατί είναι τόσο δύσκολη (αν είναι!) η επίτευξη της;
Με βάση το κλασικό Λεξικό της Φιλοσοφίας του Andre Lalande, ευτυχία είναι «η κατάσταση της πλήρους ικανοποιήσεως που γεμίζει όλη τη συνείδηση», ενώ ο Καντ στο Κριτική του Καθαρού Λόγου, ορίζει την ευτυχία με την «ικανοποίηση όλων των κλίσεων μας τόσο σε έκταση, δηλαδή σε πολλαπλότητα, όσο και σε ένταση, δηλαδή σε διάρκεια».
Οι ορισμοί είναι αναμφίβολα πετυχημένοι μονάχα που το κριτήριο της ικανοποίησης παραπέμπει συχνά στην ηδονή συγχέοντας έτσι την έννοια με αυτή της απόλαυσης.
Μια πιο «ασφαλή» οδό ερμηνείας θα ήταν αν εξετάζαμε την ίδια την λέξη: ευτυχία από το πρόθεμα ευ (που δηλώνει εύνοια) και το τύχη. Τύχη είναι ο γενικός όρος με τον οποίο αναφερόμαστε σε μια σειρά από μυριάδες άγνωστους μεμονωμένους παράγοντες που συμβάλουν καθοριστικά στην εξέλιξη των γεγονότων. Στους αρχαίους βέβαια, τύχη σήμαινε αρχικά αυτό που συναντά κανείς στη ζωή του, «αυτό που τον βρίσκει». Ποιος είναι όμως αυτός που συναντά; Η συνείδηση είναι το μέτρο εδώ, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Lalande. Μονάχα που όπως γνωρίζουμε από την ψυχολογία, το εύρος της συνειδητότητας ενός ανθρώπου είναι ανάλογο του βαθμού επίγνωσης που διαθέτει. Κατά συνέπεια, ευτυχία είναι η απόρροια μιας διευρυμένης συνείδησης όπου το νόημα παρά η ακαθόριστη τυχαιότητα, γίνεται η αληθινή κινητήριος δύναμη εξέλιξης των πραγμάτων.
Με βάση την παραπάνω συλλογιστική, ευτυχισμένος παύει να είναι εκείνος που η τύχη του είναι απλά ευνοϊκή παρά αυτός που οι αρχαίοι καλούσαν ευδαίμων. Ο πρώτος ορισμός δηλώνει μια μάλλον παθητική προσωπικότητα που επιδέχεται τα ρεύματα της ζωής όπως και από όπου αυτά έρχονται. Αντίθετα, κάνοντας λόγο στον αγαθό δαίμονα του ανθρώπου -για τον οποίο ο Πλάτωνας μας εξηγεί στην Πολιτεία του, πως είναι αυτός που φροντίζει για την εκπλήρωση της μοίρας που ο ίδιος ο θνητός έχει επιλέξει- με τον όρο ευτυχία δεν μπορούμε να νοούμε πλέον μια πρόσκαιρη κατάσταση που υφίσταται σε σχέση με τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά σε ένα εσωτερικό βίωμα που επιτυγχάνεται με την ενεργή μετοχή στη ζωή και την πλήρωση των θεμελιωδών στόχων της.
Καθόλου παράξενο λοιπόν που για τον Αριστοτέλη, αναγκαία προϋπόθεση της ευδαιμονίας είναι η αρετή, η καλλιέργεια δηλαδή του μέτρου που για να επιτευχθεί προϋποθέτει με την σειρά της την ενδοσκόπηση και την φιλοσοφία.
Να γιατί η ευτυχία δεν συναντάτε εύκολα – διότι είναι άθλημα πνευματικής εργασίας και κόπος ορθοπραξίας, χαρακτηριστικό δηλαδή ενός συνειδητοποιημένου ανθρώπου.