Το Μυστήριο του Έρωτα και της Ψυχής

21/04/12 by Γιώργος Ιωαννίδης

Σ’ ένα από τα πιο παράξενα βιβλία της αρχαιότητας, το Μεταμορφώσεις ή Asinus aureus (2ος αιώνας) όπως το αποκαλούσε ο Άγιος Αυγουστίνος, υπάρχει η δραματική ιστορία για την αγάπη του Έρωτα με την Ψυχή, την περιπέτεια που γνώρισε το πάθος τους, αλλά και το ευτυχές τέλος με την ανάληψη της Ψυχής στον Όλυμπο.
Εκτός όμως από μια όμορφη ιστορία, είναι ένας διδακτικός μύθος, γεμάτος από μυητικά σύμβολα και υψηλές έννοιες. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που η εικονογραφία του Έρωτα με την Ψυχή χρησιμοποιήθηκε στα αρχαία μυστήρια. Μάλιστα, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αλληγορίας αυτής, βρίσκουμε στο παραπάνω περίφημο ανάγλυφο, από το υπόγειο Μιθραίο στην Santa Maria Capua Vetere της Ιταλίας, κατασκευασμένο κάποια στιγμή, στα μισά του 2ου αιώνα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Luther Martin (Mystic Cults in Magna Graecia, 2010), η εν λόγω παράσταση βρίσκεται πάνω από την κόγχη που σηματοδοτεί το πέρασμα του Αιγόκερου, δηλαδή της απελευθέρωσης της ψυχής από τις υποσεληνίες καταστάσεις της ύπαρξης (σύμφωνα με τον Πορφύριο και το έργο του Περί του εν Οδυσσεία των Νυμφών Άντρου), υπό την καθοδήγηση του Έρωτα ή Amor.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να θυμηθούμε τον λεοντοκέφαλο Αιών, τον «Μπαφομέτ» των πιστών του Μίθρα, που παριστάνονταν συχνά να κραδαίνει δυο κλειδιά, αυτά που ανοίγουν τις πύλες του Καρκίνου και του Αιγόκερου (βλ. Joscelyn Godnwin, Μυστηριακές Θρησκείες του Αρχαίου Κόσμου, 1996). Το πρώτο είναι αργυρό και οδηγεί στον δρόμο των επαναενσαρκώσεων, ενώ το δεύτερο είναι χρυσό και φέρνει την ψυχή πέρα από το μονοπάτι της Ανάγκης, προς τον Ήλιο και την απελευθέρωση από τον κύκλο του θανάτου και της γέννησης. Την δεύτερη αυτή πύλη, είναι που διαβαίνουν οι αθάνατοι, γράφει ο Πορφύριος, δηλαδή οι μυημένοι και οι θεοί.
Κάπως έτσι και εμείς, μπορούμε να φανταστούμε τον αρχαίο Ιεροφάντη που σαν ένα άλλος Έρωτας-Παιδί, καθοδηγεί την ψυχή του εν-θουσιασμένου μυούμενου, και με την δάδα του μυστικού φωτός, την καθοδηγεί πέρα από την όγδοη σφαίρα, όπου βασιλεύει ο αληθής θεός που οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν Draco Caelestis, ενώ ο Απουλήιος και οι μύστες των Μυστηρίων της Ίσιδας ονόμαζαν Ήλιο του Μεσονυκτίου…