Ο Μυθικός Χρόνος και το Καρναβάλι

16/02/12 by Γιώργος Ιωαννίδης

Δεν είναι φορές που νιώθετε να απέχετε από τους εορτασμούς του τόπου μας; Πως γιορτές όπως τα καρναβάλια ή τα πανηγύρια δεν μας συγκινούν θεωρώντας τα έθιμα μιας περασμένης εποχής, εντελώς ξένης στην μοντέρνα ορθολογική πραγματικότητα. Άραγε είμαστε εμείς πιο λογικοί από τους προγόνους μας ή εστιάζοντας τόσο πολύ τα ενδιαφέροντα μας στην ρουτίνα και σε μια ζωή απογυμνωμένη από το μεταφυσικό, έχουμε χάσει την επαφή με το βαθύτερο νόημα αυτών των εορτών;
Χωρίς αμφιβολία, μπορούμε να προσεγγίσουμε το θέμα μιας γιορτής μέσα από πολλές διαφορετικές σκοπιές. Όπως όμως παρατηρεί ο Mircea Eliade στην μελέτη του Το Ιερό και το Βέβηλο, μια γιορτή δεν είναι γιορτή μνήμης ενός μυθικού (ή και θρησκευτικού) συμβάντος αλλά η αναπαράσταση του!
Το στοιχείο του χρόνου είναι το κλειδί για την κατανόηση της λειτουργίας των εορτών κατά τον Eliade αφού η επαναπροσέγγιση του χρόνου του μυθικού συμβάντος έχει ως αποτέλεσμα, οι συμμετέχοντες να συμπεριφέρονται διαφορετικά από ότι πριν και μετά την γιορτή. Γιατί αν και κατά την διάρκεια εκτελούν συχνά τις ίδιες πράξεις, ο άνθρωπος πιστεύει πως ζει σε έναν άλλο χρόνο και πως έχει ξαναβρεί εκείνο το «μυθικό χρόνο».
Η λεπτομέρεια αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική: οι συμμετέχοντες στην γιορτή γίνονται σύγχρονοι του μυθικού συμβάντος. Αυτό σημαίνει πως βγαίνουν από τον ιστορικό τους χρόνο, το χρόνο που συγκροτείτε από το άθροισμα των κοσμικών και διαπροσωπικών συμβάντων, και επιστρέφουν στον πρωταρχικό χρόνο που είναι πάντα ο ίδιος και ανήκει στην αιωνιότητα.
Η επιστροφή αυτή βέβαια δεν δηλώνει κατά ανάγκη την νοσταλγία μιας χαμένης εμβρυϊκής (παραδείσιας) κατάστασης και την άρνηση του «πραγματικού», αλλά επιστροφή στον χρόνο της καταγωγής όπου η παρουσία του θείου είναι μόνιμη. Με λίγα λόγια, οι συμμετέχοντες διψούν να επανέλθουν στο Ιερό και την ύπαρξη!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα όλων των παραπάνω, και άκρως επίκαιρο λόγο της εορταστικής περιόδου που διανύουμε, είναι το καρναβάλι που με μια πρώτη ματιά μοιάζει να αποτελεί μια διακωμώδηση του Ιερού. Στην πραγματικότητα όμως, ζητάει να υποβοηθήσει την γονιμότητα της γης, των ζωντανών και των ίδιων των ανθρώπων.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιάννης Κιουρτσάκης στο Η Τρελή Σοφία ή τα Ανίερα Ιερά (2003), ακόμη και όταν το «το καρναβάλι μας φαίνεται βάρβαρο και κτηνώδες, όταν καταργεί κάθε ευπρέπεια και κάθε τάξη, όταν δίνει στους μασκαράδες την ευκαιρία να συμπεριφερθούν σαν τα άγρια ζώα, δέρνοντας και δερόμενοι, βωμολοχώντας ή μιμούμενοι στη μέση της αγοράς τις κινήσεις μιας συνουσίας. Όταν με άλλα λόγια, δείχνει να καταργεί τον πολιτισμό, να τον ενταφιάζει θα έλεγες μέσα στη φύση, δεν παύει να είναι μια πράξη πολιτισμού που επιζητεί ανεπίγνωστα έστω και συγκεχυμένα, να αναζωογονήσει αυτόν τον πολιτισμό, να τον αναστήσει μέσα από τη φύση».
Με την μεταμφίεση και την μάσκα λοιπόν, οι άνθρωποι ναι μεν εξερευνούν το Άλλο μα ταυτόχρονα ενθρονίζουν το καταφρονεμένο, απωθημένο από την κοινωνική ηθική «κάτω» μέρος του σώματος, που στο καρναβάλι δοξάζεται με τόση επιμονή σε βάρος του κάθε λογής «πάνω». Κι αυτό συμβαίνει επειδή φανερώνεται εξίσου σπουδαίο μ’ εκείνο, αν όχι σπουδαιότερο, αφού αυτό είναι η μήτρα της ζωής, η ρίζα κάθε ανανέωσης…
Δεν είναι παράξενο λοιπόν που η αποστροφή των παραδόσεων και ο εναγκαλισμός του τεχνικού μας πολιτισμού γεννά τόσο συχνά φαινόμενα μελαγχολίας. Μέσα από αυτή την άρνηση ξεριζώνουμε το μνημονικό μας υπόβαθρο και βάζουμε φρένο στις ψυχικές μας ρίζες που αναζητούν ζωή και νόημα στον αρχέτυπο μυθικό χρόνο. Οι γιορτές και οι τελετές όμως, έρχονται να αποκαταστήσουν αυτή την σχέση, μέσα από την συμβολική πράξη και τον λόγο, όπως περίπου τόσο ξέφρενα συμβαίνει κάθε καρναβάλι.